Dr. Seha Akduman: Temizlik Ürünlerinin Akciğer Sağlığına Etkileri
Yaşadığımız ya da bulunduğumuz ortamların temizliği sağlığımız açısından önemlidir. Ancak çeşitli kimyasallar içeren temizlik ürünlerinin dikkatli kullanılması gerekir. Uzmanlar, temizlik sırasında (örneğin banyo ve tuvalet dezenfeksiyonunda veya yer temizliğinde) açığa çıkan kimyasal dumanların akciğerler için görünmez bir tehlike oluşturduğunu, uzun vadede geri dönüşü olmayan hastalıklara zemin hazırlayabileceğini vurgulamaktadır.
Bilimsel araştırmalarla bu konuda önemli veriler elde edildiğini belirten Göğüs Hastalıkları Uzmanı Dr. Seha Akduman ile temizlik ürünlerinin akciğer sağlığına etkilerini konuştuk.
Sadece maruz kalındığı süre değil ölçüleri de önemli
Bu ürünlere maruziyet süresi ile yoğunluğu (ölçüleri) farklı etkiler yaratır. Yüksek konsantrasyonlu kısa süreli maruziyet akut zehirlenmeye yol açabilir. Düşük veya orta konsantrasyonlarla tekrarlayan veya uzun süreli maruziyet ise kronik problemlere (astım, KOAH benzeri değişiklikler) zemin hazırlayabilir. Genel kural: yoğunluk + maruziyet süresi = risktir.
Temizlik sırasındaki en riskli zamanlar
En yüksek risk genellikle kimyasal duman veya gaz açığa çıktığı aktif kullanım anında olur; özellikle klor/kloramin, klor gazı ve yüksek VOC (uçucu organik bileşik) salınımı durumlarında soluma çok zararlıdır. Bazı VOC’ler ve partikül/aerosol formundaki dezenfektan kalıntıları ortamda saatlerce kalabilir ve bu süre içinde solunuma etkileri sürebilir. Kapalı, yetersiz havalandırılmış alanlarda maruziyet süreleri ve yoğunluğu artar.
Kapalı ve küçük alanlarda etkileri çok daha fazladır
Özellikle banyo ve tuvalet gibi kapalı alanlarda havalandırma zayıfsa açığa çıkan gazlar ortamda birikir ve konsantrasyon yükselir; aerosolize eden spreyler yüzeyden havaya daha fazla partikül sağlar ve akciğerlere ulaşır. Bu nedenle küçük ve kapalı alanlar hem kısa dönemde akut etkileri hem de tekrarlayan maruziyette kronik riskleri artırır.
Nelere dikkat edilmeli?
- Temizlik ürünlerini çocukların erişemeyeceği yerlerde saklayın; ambalajı açık bırakmayın. Ürünleri orijinal ambalajlarında tutun; içecek olarak tüketilme riskine karşı kavanoz veya şişelerde saklamayın.
- Güçlü kimyasalları (yoğun çamaşır/tuvalet/ocak açıcılar, endüstriyel dezenfektanlar) mümkün olduğunca kullanmaktan kaçının.
- Sprey formülasyonlardan kaçının. Aerosolize ürünler havada daha kolay taşınır ve akciğerlere daha kolay ulaşır.
- Ürün etiketlerini okuyun ve iki ayrı temizlik ürününü sakın karıştırmayın.
- Temizlik sonrası pencereleri açın, mümkünse cereyan yaptırın.
- Bu ürünleri solumamaya özen gösterin; mümkünse parfümsüz ve düşük VOC etiketli ürünleri tercih edin.
- Temizlik sırasında ürünleri suyla seyreltin, eldiven ve maske kullanın, pencereleri mutlaka açın.
- Beyaz sirke, karbonat veya çamaşır sodası gibi alternatif ürünler de kullanılabilir.
Hangi belirtide önce ne yapılmalı?
Temizlik ürünleriyle maruziyette hafif irritasyon veya kısa süreli öksürükte temiz hava almak, göz ve yüzü su ile yıkamak ve bol sıvı tüketmek mukozaların zararını azaltmaya yardımcı olur. Solunum sıkıntısı, şiddetli öksürük, göğüs ağrısı, bayılma veya bilinç değişikliği gibi durumlarda hastaneye hızlıca başvurmak gerekir. Bu tür vakalarda kimyasal yanık benzeri reaksiyon gelişen akciğer hasarı tehlikelidir; kalıcı hasar riski olan kimyasal pnömonit veya akut solunum yetmezliği ortaya çıkabilir. Sağlık çalışanları için gözetim ve gerektiğinde solunum fonksiyon testleri önerilir.
Hangileri daha zararlıdır?
Genellikle çamaşır sularında bulunan klor/sodyum hipoklorit (bleach), cam, halı, fayans ve ahşap temizlik ürünlerinin içerdiği amonyak ile yüksek yoğunluklu ve sprey formunda bulunan ürünler daha toksiktir.
En çok kimler savunmasız?
Astımı veya KOAH gibi önceden var olan solunum hastalığı olanlar, küçük çocuklar ve bebekler (hava yolları küçük olduğundan solunan doz vücut ağırlığına göre daha yüksektir), yaşlılar, hamileler (dolaylı etkiler), alerjisi olan bireyler temizlik ürünlerindeki kimyasallara karşı daha yüksek risk altındadır.
AKCİĞER SAĞLIĞI
Araştırma sonuçları
Mesleki ve ev temizlik ürünleri kullanımı ile astım riskinin arttığını gösteren birçok bilimsel çalışma bulunmaktadır. Örneğin temizlik işi yapanlarda astım sıklığı artmaktadır. Bazı büyük çalışmalarda sağlık çalışanları gibi yoğun dezenfektan maruziyeti ile KOAH gelişme riskinde artış raporlanmıştır. Bu nedenle uzun süreli, sık maruziyetin kronik solunum hastalığı riskini artırdığına dair giderek güçlenen kanıt mevcuttur.
Ne gibi sorunlar yaşanır?
Temizlik ürünleriyle temastan sonraki ilk yarım saat içinde boğaz yanması, öksürük, hırıltı, göğüs sıkışması, nefes darlığı, baş dönmesi ve kusma görülebilir. Yüksek konsantrasyonlarda bronşlarda daralma, akciğer hasarı ve akciğer ödemi gelişebilir. Bazı kimyasallar (özellikle yüksek yoğunluklu klor) ilk birkaç gün içinde gecikmeli akciğer hasarı (örneğin ödem veya respiratuvar sıkıntı) oluşturabilir. Mesleki maruziyet sonucu gelişen astım veya kronik semptomlar haftalar ila yıllar içinde ortaya çıkabilir. Maruziyetten sonra nefes darlığı, sürekli öksürük, hırıltı veya göğüs ağrısı olursa tıbbi değerlendirme gereklidir. Uzun süreli ve yoğun maruziyet ise akciğer kanseri riskini artırabilir.